Śmierć spadła z nieba. Nové Zámky: najbardziej bombardowane słowackie miasto II wojny światowej

Nové Zámky, obecnie spokojne słowackie miasto położone w kraju nitrzańskim, nosi w sobie dramatyczną historię z czasów II wojny światowej. To miejsce doświadczyło jednych z najbardziej intensywnych bombardowań na terenie dzisiejszej Słowacji, co na zawsze zmieniło jego oblicze i życie mieszkańców. Historia bombardowania Nové Zámky to opowieść o ludzkim cierpieniu, odwadze i determinacji w obliczu wojennej tragedii.

Miasto przed tragedią

Przed II wojną światową Nové Zámky było tętniącym życiem, czwartym co do wielkości miastem na terenie dzisiejszej Słowacji. Zamieszkiwało je 23 400 osób, tworząc wielokulturową społeczność złożoną ze Słowaków, Węgrów i Żydów. Miasto słynęło z pięknej architektury, rozwiniętego przemysłu i ważnego węzła kolejowego. Szczególnie istotna była infrastruktura kolejowa, która później stała się głównym celem alianckich nalotów. W centrum miasta wznosiły się reprezentacyjne budynki: neorenesansowy ratusz, pałac arcybiskupi i monumentalna synagoga.

Strategiczne znaczenie miasta

Położenie Nové Zámky na ważnym szlaku komunikacyjnym między Bratysławą a Budapesztem sprawiło, że miasto stało się kluczowym celem alianckich nalotów. Węzeł kolejowy obsługiwał transporty wojskowe niemieckiej armii, co przyciągało uwagę alianckiego wywiadu. Ponadto w mieście znajdowały się zakłady przemysłowe pracujące na potrzeby niemieckiego wojska, co dodatkowo zwiększało jego strategiczne znaczenie.

Trzy fale zniszczenia

Nové Zámky doświadczyło trzech potężnych nalotów w latach 1944-1945. Pierwszy, przeprowadzony 7 października 1944 roku, trwał 37 minut. 164 amerykańskie bombowce B-17 zrzuciły 359 ton bomb, zabijając około 2000 osób. Bombardowanie zniszczyło znaczną część centrum miasta i infrastruktury kolejowej.

Drugi nalot nastąpił zaledwie tydzień później, 14 października. Tym razem śmierć poniosło kolejnych 400 mieszkańców. Zniszczeniu uległy kolejne kwartały miejskie, w tym historyczne budynki i obiekty sakralne.

Jednak najstraszliwsze bombardowanie nastąpiło 14 marca 1945 roku. W ciągu 65 minut nalotu zginęło 1600 osób, a znaczna część miasta legła w gruzach. Ten ostatni atak praktycznie unicestwił pozostałą infrastrukturę miejską.

Świadkowie historii

Historie ocalałych mieszkańców Nové Zámky są wstrząsającym świadectwem wojennego terroru. František Daniel, który przeżył bombardowanie jako czteroletnie dziecko, wspomina: „Jedna z bomb spadła w naszym ogrodzie, a ziemia z krateru zasypała nasz bunkier. Byliśmy uwięzieni przez cztery godziny, zanim ratownicy nas odnaleźli”.

Maria Kovačová, inna świadek wydarzeń, opowiada: „Pamiętam huk syren alarmowych i przerażający świst spadających bomb. Ludzie w panice biegli do schronów, niektórzy nie zdążyli. Widok zniszczonego miasta po nalocie był niewyobrażalny”.

Skala zniszczeń

Bilans zniszczeń w Nové Zámky był katastrofalny. Z 3394 budynków mieszkalnych, 2023 zostały całkowicie zniszczone, pozostawiając 5800 osób bez dachu nad głową. Miasto straciło większość swoich historycznych zabytków – zbombardowano ratusz, pałac arcybiskupi, hotel Zlatý lev i synagogę. Szczególnie ucierpiała okolica stacji kolejowej, która była głównym celem ataków.

Powojenna odbudowa

Po zakończeniu wojny rozpoczęto żmudny proces odbudowy miasta. Priorytetem było zapewnienie dachu nad głową tysiącom bezdomnych mieszkańców. Wiele historycznych budynków nie zostało odbudowanych w pierwotnej formie – zastąpiono je modernistyczną architekturą lat 50. i 60. XX wieku. Populacja miasta znacząco się zmniejszyła – z przedwojennych 23 400 do zaledwie 13 400 mieszkańców.

Pamięć i upamiętnienie

Dziś Nové Zámky pamięta o swojej tragicznej historii. Na cmentarzu św. Józefa stoi krzyż pamiątkowy poświęcony ofiarom bombardowań. Przed stacją kolejową wznosi się dziesięciometrowy pomnik w formie poskręcanych torów, symbolizujący zniszczenia wojenne. Lokalne muzeum gromadzi dokumenty, zdjęcia i relacje świadków, aby zachować pamięć o tych dramatycznych wydarzeniach dla przyszłych pokoleń.

Historia bombardowań Nové Zámky przypomina nam o okrucieństwie wojny i jej wpływie na zwykłych ludzi. To miasto, które powstało z popiołów, jest dziś symbolem odbudowy i nadziei, pokazując jak społeczność może podnieść się nawet z największej tragedii. Współczesne Nové Zámky, choć noszące blizny przeszłości, jest żywym świadectwem ludzkiej determinacji i siły w obliczu przeciwności losu.